Vanavond te gast Jan Didden. Jan is een oude bekende van ons; ooit was hij medeclublid van onze Audioclub. Jan heeft al tweemaal eerder een optreden voor ons verzorgd. De eerste keer was in de begintijd van de Audioclub Limburg, toen verzorgde hij uitleg en demonstratie van zijn eigen ontwerp PAX versterker, op Usher luidsprekers. De tweede maal was in januari 2014, met een college over de harmonische vervorming tijdens het versterkingsproces. Het verslag hiervan is terug te lezen in het archief van onze site.
Jan wil ons vanavond meenemen naar de wereld van zelfbouwluidsprekers, hierover vertellen, ons laten zien, laten horen en als toetje de montage van een zelfbouwluidspreker. Het idee om samen luidsprekers te bouwen komt uit zijn zogenoemd SpeakerCamp, een happening waarbij je de mogelijkheid hebt klassikaal, onder vakkundige begeleiding van Jan, jouw eigen speaker in elkaar te zetten. Hoe kwam Jan eigenlijk aan dit idee? Hij ging enige tijd geleden langs bij Nelson Pass (een bekend versterkerbouwer); daar ontstond het idee voor een “AmpCamp”: met een groep geïnteresseerden een versterker bouwen. Dit heeft Jan daar toen uitgevoerd, later ook in Nederland. Daarna wilden de deelnemers ook luidsprekers hebben en zo ontstond het idee voor een tweede initiatief, het “SpeakerCamp”.
De kit die Jan voor ons gaat beschrijven, zal bestaan uit een breedbandluidspreker, een filter om de invloed van het frontpaneel te compenseren(baffle-step correctie), een aansluitterminal, afdichttape voor de luidspreker op de baffle, houtlijm, duct-tape, kabels en schroefjes. Het is een basreflex-systeem met de poort aan de voorzijde; daardoor is de speaker ook in kleinere ruimtes waar de speaker dicht bij de muur zal staan gemakkelijk plaatsbaar. De afmetingen van 75 x 18 x 22 cm dragen bij aan een hoge WAF-factor (Wife Acceptance Factor).
De kast, door Jan als houtpakket volledig montage-klaar aangeleverd en gemaakt van een soort MDF, is aan beide zijden bekleed met een licht grijs gekleurde kunststof. Dat is een hard materiaal dat geen afwerking behoeft, wat een hoogglans uitstraling heeft. Door het zeer nauwkeurige zaagwerk van dit pakket, wordt het in elkaar zetten een heel stuk vereenvoudigd (dit wordt verderop in stappen beschreven). De kast wordt inwendig licht gedempt met op maat voorgesneden zelfklevende dempingsmatten en de unit, de poort en de terminal vinden eenvoudig hun plek in gefreesde gaten. Het “filter” bestaat uit een spoel met een parallel weerstand. Het gemeten frequentiebereik is van 46 Hz tot 17 KHz +/- 2 dB. Dat is knap gezien de afmeting van de kast en de netto inhoud van ongeveer 18 liter. De unit zelf is een 5 inchtype met een faseplug. Vanwege het vriendelijke impedantieverloop, met een minimum waarde van 8 Ohm en een maximum van 32 Ohm, kan er gewerkt worden met zowel transistor-als buizenversterkers. Jan begint met een Power Point presentatie, waarin alle overwegingen en keuzes worden doorlopen die leidden tot dit speakerontwerp.
Achtereenvolgens komen o.a. aan bod:
De ontwerpeisen: een eenvoudige constructie, met een goede prijs/kwaliteitsverhouding en een hoge WAF-factor. De breedband luidsprekerunit: uiteindelijk, na experimenteren, uitgekomen bij een 1-wegsysteem met breedbanddriver W5-1611 SAF van Tangband. De kast: een gemakkelijke constructie, voldoende laag, volume zo rond 20 liter. Voldoende laag i.c.m. een breedband unit leidt tot de keuze voor bas-reflex. Na diverse proeven bleek de opening aan de voorzijde het best te klinken. De hoeveelheid bas is daarbij mede te regelen door de afstand tot de achterliggende muur.
Baffle-step correctie: De gekozen kast heeft de haakse kasthoeken vlakbij de luidsprekerunit. Akoestisch gezien krijg je daardoor een effect waarbij de kasthoeken óók geluid gaan uitstralen in midden en hoog. Dit leidt tot 6 dB “lift” bij midden en hoog. De correctie daarvoor moet zorgen voor 6 dB verzwakking voor midden en hoog. Dit wordt bereikt door een spoel in serie met de breedbandluidspreker op te nemen: vanaf de kantelfrequentie verzwakt dit de luidspreker-output met 6 dB/oct. Maar dit zou ervoor zorgen dat er geen hoog meer uit de luidspreker komt. Daarvoor wordt een weerstand parallel over de spoel gezet. Die beperkt de maximale verzwakking tot 6 dB, door de spanningsdeler die zo ontstaat tussen de weerstand en de breedbandluidspreker. Zo verkrijg je een vlakke frequentiestatistiek die is gecorrigeerd voor de door de baffle-step veroorzaakte “lift” in midden en hoog.
Na het eerste gezellige uurtje waarin met de PowerPoint presentatie als leidraad allerlei verhalen en uitleggen de revue passeren, is het pauze. In de pauze zet Jan een complete luidsprekerbox definitief en op de correcte manier (dus niet ‘geprutst onder tijdsdruk”) in elkaar. Maar voordat Jan in de pauze een luidspreker in elkaar gaat zetten volgens de hieronder beschreven methode, hebben we deze luidsprekers eens beluisterd, aangedreven door een push-pull Cordell buizenversterker met een Auralic Aries netwerkspeler, die werd bestuurd via een mini i-Pad.
De luidsprekermontage gaat als volgt (zie de foto’s): Op een plaat hardboard worden alle vier de kant en klaar voor-gezaagde zijwanden op de juiste wijze (i.v.m. luidspreker- en aansluitterminal-locatie) naast elkaar gelegd met de buitenkant boven. Vervolgens worden alle kastdelen voorzien van grote strippen duct-tape die alles strak tegen elkaar (maar wel elastisch genoeg), vasthouden. Daarop komt tijdelijk een tweede plaat hardboard en het geheel wordt omgedraaid zodat nu de binnenzijden omhoog liggen. Je kijkt zo tegen de 44,5 graden voor-gezaagde zaagkanten aan, die worden voorzien van één streep en met de vinger uitgesmeerde houtlijm. Ook worden de dempingsplaatjes ontdaan van de plasticfolie en met de lijmzijde op de juiste panelen gedrukt.
Hierna wordt de kast samengedrukt en op de ene hoek waar nog geen duct-tape zat, alsnog daarvan voorzien. De duct-tape fungeert nu als lijmklemmen, waarbij de perfect gezaagde paneelranden een prachtige kastnaad vormen die niet verder hoeft te worden nabewerkt. Vervolgens worden de boven- en daarna de onderzijde óók van lijm voorzien waarna je ze “in de rechtopstaande kast kan laten vallen” en ook weer vastzetten met duct-tape. In de luidsprekeropening wordt daarna de afsluittape geplakt.
Nu wordt het tijd voor solderen: de luispreker unit moet aan de luidsprekerterminal (met daarop de voor gemonteerde baffle-step correctie) worden vast gesoldeerd. Dit is zo gebeurd, waarna de luidspreker en de aansluitterminal worden gemonteerd en vastgezet met schroeven. De basreflexpijp druk je gewoon in zijn opening.
Eigenlijk is de luidspreker nu klaar! Da demonstreerde Jan door hem kort te laten horen op de installatie. Dat klonk al heel aardig, maar ‘gedempt” omdat de luidspreker nog (duidelijk hoorbaar) niet was ingespeeld.
Nadat de droogtijd was verstreken (later op de avond) verwijderde Jan alle duct-tape waardoor de luidspreker in al zijn glorie zichtbaar werd. Na verwijdering van de beschermfolie van de buitenpanelen konden de beschermdopjes onder de luidspreker worden geplakt, waarmee de bouw werd afgerond.
Als afsluiting van de avond draaide Jan, ondersteund door clublid Eric, nog een aantal muziekstukken, waaronder:
- Norah Jones
- Ricky Lee Jones : Last Chance Texaco
- Dire-Straits
- Erica Badou : On and On
- Phil Collins : I missed again
- Miles Davis : CTA
En hoe klinkt dat nou? Het geluid komt volledig los van de kast. Stevig laag, maar totaal niet overdreven en toch met een goede punch. Baslijnen goed te volgen, geen eenheid brei. Stemmen zijn goed te verstaan. Rustig, goed gedefinieerd hoog, een ruimtelijke en losse weergave met een fraaie plaatsing. Piano kwam ook prima uit de verf. Kortom: voor de toen gevraagde 400 euro per paar een uitstekende luidspreker. Ik denk niet dat je voor dit bedrag zo’n goede speaker krijgt.
Dit bleek ook wel uit de reacties van de leden: 4 leden kochten tegen een gereduceerde prijs een set van Jan, die deze nog over had van vorige sessies.
Al met al een mooie, leerzame avond, met veel enthousiasme en kennis door Jan verzorgd, waarvoor onze dank! Diegene, die nog meer over het werk van Jan wil weten, kan terecht op zijn website: http://linearaudio.nl . Over SpeakerCamp is online nog een heel artikel te lezen, maar óók in de Hifidelity Special nummer 57.
Door: Joop Thissen
