Gebruik van feedback in versterkers, wat levert het op?
Gebruikte apparatuur:
- Marantz CD94 als loopwerk
- Metrum NOS mini dac
- Manley Reference voorversterker
- Manley 50watt monoblokken (EL84 buis - 50 watt)
- Luidsprekers : (Triangle) Nemo Altair met een apart actief 2-weg filter
De opkomst is weer behoorlijk groot. De avond wordt verzorgd door Frank Brekelmans.
Frank gaat ons meenemen in de wereld van feedback in voor en eindtrappen. Hoe uit het gebruik van feedback zich in het geluid? Wat horen we, en wat zijn de meningen van de clubleden?
Als luidspreker heeft Frank een tweetal zeldzame Nemo Altair luidsprekers meegenomen. Ik denk dat de meeste leden hier nog nooit van gehoord hebben. Ik althans niet (maar dat zegt niet alles).
Nemo is afkomstig van Triangle, en ooit gepositioneerd als de F1 van Triangle. Je moet het even weten, maar ...wie de mid-unit ziet kan direct herkennen dat het om een product uit de Triangle stal gaat. De speakers kennen een apart verloop van scheidingsfrequenties, met een reden. Het laag loopt tot 100HZ, mid van ongeveer 200Hz – 8 Khz, en het hoog alles daarboven. Frank heeft ook een actief filter, waarmee het mogelijk is het laag en mid-hoog met aparte versterking aan te sturen. Een uitdaging qua afstelling zoals we later zullen horen.
Qua versterking heeft Frank een set van Manley meegenomen waarop op zowel voor als eindversterker de feedback afzonderlijk regelbaar is.
Voordat we beginnen met luisteren legt Frank gedetailleerd uit wat feedback doet en welk nut het heeft. Feedback zorgt er met name voor dat bewegingen van de luidsprekers niet resulteren in het terugsturen van stroom richting versterker. Een spreekspoel in een magneetveld zal immers, behalve aangevoerd signaal omzetten in beweging, zelf ook energie opwekken. En die zien we liever niet terug de versterker in verdwijnen. De mate van feedback in een eindversterker wordt ook wel uitgedrukt in dempingsfactor. Een hoge dempingsfactor betekent dat een versterker een luidspreker goed “im Griff” heeft. Kortweg, controle. Er zijn luidsprekers die toekunnen met een lage dempingsfactor, en er zijn ook lastige exemplaren. Lage impedanties vragen vaak om een goede controle, want er kunnen toch heel wat ampères door de speakers vloeien.
Echter, feedback is toch een kunstmatig ingrijpen op het gedrag van componenten. Hoe zich dat hoorbaar uit, gaan we meemaken, want Frank gaat de eerste CD inleggen. Eerst met volledige feedback aan op zowel voor als eindversterkers.
Wat valt mij op? Strak laag, en behoorlijk diep doorlopend. Voor mijn smaak iets te veel laag, maar dat kan ook aan de luisterpositie of ruimte liggen. Daarna wordt de feedback op minimaal/uit gezet. Direct merk je dat het geluid strakheid verliest. Maar er komt wel meer lucht en ruimte. Ik kan me voorstellen dat, zoals Frank zelf al zegt, de instelling voor hem afhankelijk is van welk soort muziek gespeeld wordt, zelfs welk nummer opstaat.
Daarna de feedback setting in het midden. De gulden middenweg? Tja, dat klinkt mij gewoon aangenaam in de oren. Eigenlijk zoals een middenstand bedoeld is. Daarna gewisseld tussen Max en Min stand. Hetzelfde beeld als voorheen. Max = controle, Min = meer detail en lucht. Het uitklinken van gitaarsnaren komt natuurlijker over.
Daarna verdwijnt Eva Cassidy in de cd-lade. Met minimale feedback klinkt Eva heerlijk open en natuurlijk. Zodra Frank de feedback op max zet, wordt het laag strakker, maar gaat ook overheersen. Eva doet 3 passen naar achteren, haar stem staat niet meer op de voorgrond.
Vervolgens Vaya con Dios. Met feedback op maximum zou ik nooit een kaartje voor een concert kopen. Ik vind het niet om aan te horen. Er zit iets heel kunstmatigs in. Ligt het aan de opname? Blijkbaar niet, want als de feedback naar minimum gezet wordt komt de stem veel natuurlijker over. Ik vind het nog steeds geen geweldige opname, maar het klinkt wel natuurlijk.
Billy Brag met New England. Ha, weer wat geleerd. Vond het een geweldig nummer maar kende de artiest niet. Met feedback op min…….heerlijk . Op max……Laat maar.
Als uitsmijter een nummer van Homer Simpson. Tja , voor mij steeds hetzelfde beeld. Ik hoor het liever zonder feedback, maar kan me voorstellen dat als het wat steviger werk in de lade verdwijnt, de behoefte opkomt om eens aan de knoppen te draaien.
Een levendige discussie ontspint zich tussen de aanwezigen over de voor en nadelen van feedback, en er wordt gediscussieerd over wat nou een ideale configuratie zou zijn. Zoals gebruikelijk, dat is heel persoonlijk. Hoe we er op kwamen is mij ontschoten, maar de discussie verplaatst zich naar de verschillen tussen analoge/kabel/digitale radio ontvangst. Een leuke afwisseling, en een onderwerp wat met de komst van DAB+ en het verdwijnen van analoge zenders in de toekomst wellicht weer heel actueel gaat worden. Hierna wordt voorgesteld de feedback op de voorversterker op minimaal te zetten, en alleen te variëren met de feedback van de eindtrappen.
Hier blijkt dat de feedback op de eindversterker toch de grootste invloed heeft. Voor mij zou dit een goede instelling zijn, want de minimale feedback op de voorversterker draagt wel bij aan meer lucht en detail.
In de pauze wordt de set omgebouwd naar actieve aansturing in het laag middels het actieve filter. Als versterker wordt hier een Marantz kast gebruikt, waar twee stereo eindversterkers van Stichting OMTE (te gast in oktober 2010) in verstopt zitten. Het lijkt dus een Marantz, maar dat is het niet.
Frank weet te vertellen dat hij het filter veel eerder in bezit had dan de speakers, en er eigenlijk na aanschaf van de speakers bij toeval achter kwam dat hij het juiste filter reeds in bezit had. De speakers kunnen op de achterzijde worden omgeschakeld tussen passief en actief laag.
Eerst alles passief. Dit klinkt strak. Zelf vind ik de stemmen een beetje vlak klinken, maar dat kan ook aan de opname liggen (Friend & Fellow)
Vervolgens actief. Het blijkt al snel dat om dit goed te demonstreren, eigenlijk vooraf een goede meting uitgevoerd moet worden. Op de achterzijde van het filter bevinden zich diverse potmeters en schakelaars. Niet van alles is duidelijk welke functie het heeft. Dat is lastig puzzelen. Maar goed , de orgelopname die Frank laat horen vind ik indrukwekkend, het laag is strak en voelbaar. Je hoort de grote ruimte er om heen.
ls laatste wordt nog geëxperimenteerd met de 6db / 12 db setting van het filter. Zodra de setting op 12 db gaat klopt het geluidsbeeld niet meer. Er vindt in de groep een discussie plaats over de effecten van de diverse filterhellingen (o.a. fasedraaiingen die nu heel goed hoorbaar worden).
Wellicht een idee om eens een spreker uit te nodigen die dit eens haarfijn uit de doeken kan doen (en laten horen). Nadat plus en min van het hoog verwisseld zijn is het beeld weer compleet. Met Blue spanish sky van Chris Isaak wordt tevens het laatste nummer ingezet.
Wederom een geslaagde clubavond. Frank, van harte bedankt voor het interessante verhaal en het demonstreren van deze set met haar verrassingen.
Playlist:
Allan Taylor: A Diamond.
Richard Glazier: Etude On A Gershwin Song-Embracable You
Safri Duo: Fugue No 5 En Fa Mineur, Op. 35
Eva Cassidy: People Get Ready
Vaya Con Dios: Don’t Cry For Louie
Billy Bragg: A New England
The Simpsons: Born Under A Bad Sign
The Simpsons: God Bless The Child
Sara K.: Oh Well
Doug Macleod: My Inlaws Are Outlaws
Friend ‘N’ Fellow: I Wonder
Ton Koopman: J.S. Bach: Wachet Auf, Ruft Uns Die Stimme
Simply Red: Sad Old Red
Yello: Out Of Dawn
Chris Isaak: Blu Spanish Sky
Supertramp: Cannonball
