ACL college door Jan Didden
De zaal zit vol met vriendelijke gieren, leergieren. Of zijn het toch meer luistergieren dan leergieren? Vanavond in elk geval geen demonstratie van apparatuur maar wel een heus college gegeven door voormalig ACL lid en zeer ervaren audio techneut Jan Didden, de man achter Linear Audio. Jan moet zijn ‘normale’ woordengebruik wel een beetje moet aanpassen aan de hoeveelheid ‘analfabeten’ in de zaal en gedurende de avond blijkt dat wij hem vrij goed kunnen verstaan. Het is de bedoeling dat Jan ons vanavond meer inzicht geeft over harmonische vervorming die tijdens het versterkingsproces zijn intrede doet. In het tweede gedeelte zal Jan ons inzicht geven in een veel toegepaste opnametechniek waar ‘de muziekliefhebbende honden eigenlijk geen brood van lusten’. En na afloop geen proefwerk of overhoring. Neen, gewoon we informeel napraten met een drankje. Lekker toch, les volgen zonder dat er een druk op zit. Net als de DWDD colleges van de VARA die ik, onder het genot van een bakje koffie met koekje, pleeg te volgen.
Jan geeft ook een tijdschrift uit waarvan hij enkele uitgaven had meegenomen. Een echt mannenblad waar ik nieuwsgierig eens in heb zitten bladeren. Ik ga meteen op zoek naar de mooie gekleurde en ge-fotoshopte centerfold maar die vond ik niet. Eigenlijk helemaal geen interessante foto’s maar wel vond ik onnavolgbare formules aangevuld met een Engels dat ik niet in mijn vocabulaire paraat heb (http://www.linearaudio.nl/). Voor de kenner zal het beslist extase verhogend zijn. Een bloedserieus en professioneel blad waar ook bijvoorbeeld ook Nelson Pass, zowaar niet de minste, zijn bijdrage aan levert. Een blad dus voor de echte doorgewinterde techneut die onderbouwing wil zien. Maar ik begrijp er totaal niets van en sla het blad bij het ontbreken van gekleurde plaatjes dan ook maar met gepast respect dicht.
Terug naar de avond en de vervorming. We hebben allemaal wel eens van gehoord, een versterker die harder wordt gezet, en nog iets harder, tot een punt waar het echt akelig begint te klinken. Maar wellicht hebben we ook wel eens een buizenversterker gehoord die zo lekker aangenaam warm klinkt vergeleken met een goede transistor versterker. We horen in beide gevallen harmonische vervorming, maar het lijken toch andere vormen van vervorming te zijn. De aangename vervorming blijkt een even harmonische vervorming te zijn en de akelige vervorming blijkt een oneven harmonische vervorming of te zijn. Jan licht een en ander toe met duidelijke frequentiegrafieken. Spreken we over een toon van 1kHz dan zien we dat deze toon ook andere frequenties genereert. De boventonen die bij harmonische vervorming te zien zijn bij 2kHz, 4kHz,6kHz enz. Niet harmonische boventonen zien op frequenties 3kHz, 5kHz, 7kHz enz. Alle tonen bij elkaar opgeteld, dus inclusief de grond toon levert in theorie een perfecte blokgolf op. Er valt nog veel meer te vertellen maar dat laten we hier achterwege. Dan had je maar aanwezig moeten zijn http://nl.wikipedia.org/wiki/Golfvorm.
Interessant is het natuurlijk ook om deze vervorming ook tijdens het luisteren te kunnen duiden. Daarvoor had Jan een mooi apparaatje meegebracht dat gemaakt is door een bevriende techneut. Met het apparaatje kan Jan moedwillig 4% vervorming toevoegen aan een signaal dat afkomstig van een toongenerator of een gewone geluidsbron. 4% harmonisch, 4% niet harmonisch, een 50/50 combinatie van beide en tot slot 0% vervorming. Het resultaat van deze demo is evident en ‘verbluffend’. Alhoewel, de vervorming bij een perfect 1000Hz signaal bleek voor de meesten toch moeilijk hoorbaar. Dat wordt anders wanneer we gewone muziek gaan vervormen.
Zonder twijfel kan ik concluderen dat we bij hoge oneven harmonische vervorming de neiging hebben om de vingers in onze oren te stoppen om zodoende enigszins te ontkomen aan het akelige geluid. Maar de even harmonische vervorming aan de andere kant blijkt helemaal niet akelig te klinken. Deze vervorming lijkt een ‘smaakje’ toe te voegen aan het geluid. Een natuurlijk smaakje, zelfs bij 4% vervorming! In de praktijk is de vervorming echter minder dan deze 4%. Veel minder zelfs. Maar het punt is wel duidelijk gemaakt bij 4%. In de praktijk namelijk blijkt dat versterkers die in beperkte mate oneven harmonische vervorming laten horen door sommige wordt gewaardeerd. Hoe kan dat denk je dan. Welnu, minimale oneven harmonische vervorming wordt door ons ervaren als klinisch, analytisch wordt ook wel gezegd. Aan het andere einde hebben we aanhanger vanversterkers die even harmonische vervorming in meer of mindere mate laten horen. Dat zijn bijvoorbeeld de buizenversterkers. Er blijkt zelf een buizenversterker te zijn die zelfs meer dan vier 4% vervormt. Dat lijkt dat wel een versterker te zijn met een erg eigen smaakje. En inderdaad, dat is het ook. Kijkt maar eens naar deze 150 watt en 350.000 Euro kosten mono versterkertjes van Wavac (http://www.stereophile.com/content/wavac-sh-833-monoblock-power-amplifier-measurements; At our usual definition of clipping—1% THD+noise—the Wavac gives out just 2W or less into loads...).
Na de pauze spreekt Jan Didden over hinderlijke praktijken die worden toegepast bij het masteren van een opname. Jan spreekt over het overmatig gebruik van compressie bij vele master opnames (http://www.beterbeeldengeluid.nl/blogs/404-luid-luider-l-u-i-d-s-t-de-loudnesswar). Duidelijk kan Jan laten zien hoe oude originele opnames na re-masteren duidelijk minder dynamisch klinken dan het origineel. In sommige gevallen laat de orginele LP weergave meer dynamiek horen dan de digitale heruitgave. Ja, we leven in een wondere wereld. Jan trachtte ons de verschillen ook te laten horen maar daarbij ging iets mis met het rechterkanaal. Elk nadeel heeft zijn voordeel want dat bracht iets meer ruimte voor nog wat nadere toelichting. En er lijkt voor ons hoop te gloren aan de horizon. Er rijst namelijk meer en meer verzet tegen deze hedendaagse opnamegewoontes die zijn afgestemd op de gemakkelijke massa met haar massagewoontes.
Tijd vliegt en hulde dan ook aan Jan die ons, net als de DWDD colleges, de gehele avond heeft weten te boeien en terzijde ons luistertechnisch rijker heeft gemaakt. Dat smaakt naar meer colleges. Nu krijgen onze gasten altijd een flesje wijn mee. Zo ook Jan en ik hoop dan ook dat deze fles wijn waanzinnig lekker is, of dat onze fles wijn leidt tot een onvergetelijk romantische avond op basis waarvan we Jan nogmaals kunnen uitnodigen om een college bij ons te geven. En wat denk je? Dan krijgt hij weer zo’n heerlijk flesje wijn!
